راک ايرانی گونه‌ای از موسيقی راک است كه در كشور ايران رواج دارد. اين نوع موسيقی تلفيقی از راک کلاسیک با موسیقی سنتی ایران است و زيرشاخه‌ای از آلترناتيو راک (راک تلفيقی) به شمار ميرود. موسيقی راک در ايران، از اواخر دهه چهل خورشيدی و با ظهور خوانندگانی مانند: کوروش یغمایی، فرهاد مهراد و فریدون فروغی رواج پيدا كرد و به سرعت در ميان جامعه هنر ايران جا باز كرد. امروزه موسيقی راک و هوی متال در ايران با وجود غيرمجاز بودن، پيشرفت و گسترش چشمگيری در ميان ايرانيان داشته و به شكلی حرفه‌ای تر از گذشته روی آن كار ميشود و خوانندگان و گروه‌های ايرانی زيادی در اين زمينه فعاليت ميكنند.

موسيقی راک ايرانی تاثير گرفته از «راک انگليسی»، «راک آمريكايی» و سبک‌های اروپايی مانند «گاتیک راک» و «آلترناتيو راک» آلمانی است. در اين نوع موسيقی نيز همانند بيشتر سبک‌های راک، گيتار الكتريک و گيتار بيس و درامز اصلی ترين سازها هستند. در بعضی از گروه‌ها كيبوردنيزوظيفه تنظيم ريتم‌ها و سمپل‌ها را بر عهده دارد. اما نكته قابل توجهايناست كه به دليل ايرانی بودن اين موسيقی، انواع سازها و ريتم‌هایايرانی دربيشتر اينگونه آهنگ‌ها وجود دارد.

دهه ۴۰ و ۵۰ و سالهای پيش از انقلاب

موسيقی ايران در اواخر دهه چهل و اوايل دهه پنجاه وضعيت بسيار مطلوبی داشت. موسيقی سنتی در ميان مردم محبوب بود و موسیقی پاپ نيز با سرعت زيادی رو به گسترش و پيشرفت بود و به رقابت با سبک‌های غربی و آمریکاییميپرداخت. خوانندگان پاپ ايران در خارج از مرزها نيز شناخته شده بودند واعتبار زيادی داشتند و حضور خوانندگان ايران در فستيوال‌های خارجی، اعتبارو منزلت زيادی به موسيقی و هنر ايران بخشيده بود. همچنين به دليل برپايیكنسرت خوانندگان غربی در ايران؛ تبادل موسيقی و فرهنگ و هنر نيز ميانايران و ساير كشورها شدت يافته بود.

ظهور كوروش يغمايی و تولد راک ايرانی

با ظهور كوروش يغمايی، سبک جديدی از موسيقی وارد ايران شد.اين موسيقی «راک (راک اند رول)» نام داشت كه بعدها با نام «راک ايرانی»شناخته شد. كوروش موسيقی راک را به عنوان سبک اصلی خود انتخاب كرده بود وهمراه و همزمان با پيشگامان اين نوع موسيقی در جهان مانند الویس پریسلی، بيتلز، رولينگ استونز، باب ديلن و پينک فلويد، راک را وارد فرهنگ و موسيقی ايران كرد. كوروش يغمايی با خواندن تک آهنگ «گل يخ» در سبک «راک اند رول»، به يكباره در ايران محبوب و معروف شد. اين آهنگ پرفروش ترين صفحه سال ۱۳۵۲ شد و به اصلی ترين گزينه پخش از راديو و تلويزيونايران تبديل گرديد. كوروش يغمايی سه سال بعد با خواندن دو تک ترانه ديگربا نامهای «سراب» و «در انتهاً، انقلابی در موسيقی راک ايران ايجاد كرد.اين دو آهنگ كه تلفيقی از ريتم شرقیو ايرانی با سبک كلاسيک راک و راک اند رول بودند، بسيار محبوب و همه گيرشدند و به جاودانه ترين تک آهنگ‌های كوروش تبديل گشتند. آثار كوروش براساس دارا بودن استانداردهای جهانی و زيبايی منحصر به فردشان، در خارج ازايران نيز محبوب شدند و توسط خوانندگان كشورهای ديگر بازخوانی گشتند.آهنگ »گل يخ" در چندين كشور و با اجراهايی متفاوت بازخوانی شده‌است.

كوروش يغمايی تا پيش از انقلاب بسيار فعال بود و موسيقی راک ايرانی رابه اوج محبوبيت و پيشرفت رساند. چهره زيبا، صدای دلنشين و سبک متفاوت آهنگهايش، او را به خواننده‌ای افسانه‌ای تبديل كرده بود و مردم ايران به ویلقب‌های «پدر راک ايران» و «سلطان راک اند رول ايران» را داده بودند. پخش صدای وی پس از انقلاب ممنوع شد و همين اتفاق زمينه ساز ركود موسيقی راک ايرانی شد؛ موسيقی كه آينده بسيار درخشانی در انتظار آن بود.

فرهاد؛ پايه گذار سبکی ماندگار

همزمان با کوروش یغمایی، فرهاد مهراد نیز با تلفیق سبک‌های راک و بلوزبا موسیقی آن زمان ایران؛ این سبک از موسیقی را بیش از پیش در میان مردمایران محبوب کرد. فرهاد خود يک خواننده صاحب سبک بود و با خواندن و اجرایترانه‌های خوانندگان خارجی مانند ری چارلز، تام جونز و الویس پریسلی، راک را بیش از پیش در ایران گسترش داد. حضور فرهاد در کلاب کوچینیو اجرای کارهای راک آن زمان، وی را در میان جوانان ایران به خواننده‌ایمحبوب و مردمی تبدیل کرده بود. سبک آهنگ‌های فرهاد بیشتر بلوز و کلاسیکراک بود و بعضآ تلفیقی از موسیقی سنتی ایران با راک انگلیسی؛ سبكی منحصر به فرد كه همه فرهاد را با اين سبک ميشناسند.

دوران اوج موفقیت فرهاد از زمان همکاری با اسفندیار منفردزادهآغاز شد. فرهاد در همکاری که با وی داشت، آهنگ‌های ماندگار و ارزشمندی رااجرا کرد. در همین سالها بود که فرهاد با ارائه آلبومی به نام «گنجشگک اشیمشی-موسیقی فیلم طوقی»، به یک خواننده افسانه‌ای و ماندگار تبدیل شد. تکآهنگهای «گنجشگک اشی مشی»، «شبانه» و «جمعه» و آهنگ معروف و ماندگار «مردتنها (رضا موتوری)» با دو اجرای متفاوت، یکی سبک فولکلور ایرانی و دیگریکلاسیک راک؛ و همچنین دو آهنگ به نامهای «California Dreamin» و «You'veGot a Friend» که فرهاد به زبان انگلیسیاجرا کرده بود؛ محبوبیت راک را در میان مردم ایران بیش از پیش جلوه داد.صدای فرهاد بسیار گیرا و جذاب بود و هیچ خواننده دیگری نمی‌توانست تاثیریکه «مرد تنها (رضا موتوری)» با صدای فرهاد روی جامعه آن زمان ایران گذاشترا تکرار کند. اندی اين آهنگ را در سال ۲۰۰۷ و با همكاری گروه راک «Heaven & Earth»، به سبک آلترناتيو راک بازخوانی كرده‌است.

فريدون فروغی؛ ادامه دهنده راه فرهاد

فریدون فروغیدیگر خواننده ایرانی بود که با استفاده از سبک‌های مختلف راک و بلوز، درجرگه پیشگامان راک ایرانی قرار گرفت. سبک آهنگ‌های او به فرهاد شباهت داشتو به همین دلیل وی را ادامه دهنده راه فرهاد ميدانند. فريدون در زمانفعاليتش آهنگ‌های ماندگاری را اجرا كرد كه همچنان در ميان مردم ايرانمحبوب و قابل ستايش هستند. صدای رسا و زيبای فريدون، جانی تازه به سبکبلوز و راک تلفيقی آن زمان بخشيده بود.

انقلاب ايران و سالهای پس از آن

انقلاب اسلامیبرای جامعه هنر و موسيقی ايران پيامدهای خوبی در پی نداشت. از همان اولينسالهای پس از انقلاب، فعاليت هرگونه موسيقی ممنوع گرديد؛ موسيقی پاپغيرمجاز اعلام شد و به تبع آن راک نيز اجازه فعاليت نيافت. تنها نوعموسيقی كه مجوز فعاليت داشت، موسيقی سنتی و سرودهای انقلابی بود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،فيلترينگ بزرگی را در مقابل هرگونه موسيقی انجام ميداد و به تبع آن بيشترخوانندگان پيش از انقلاب به كشورهای ديگر مهاجرت كردند. تنها تعداد انگشتشماری از خوانندگان پيش از انقلاب از ايران خارج نشدند كه پيشگامان راکايرانی نيز از جمله اين افراد بودند. كوروش يغمایی، فرهاد و فريدون فروغیدر كشور ماندند تا وزارت فرهنگ و ارشاد آنها را ممنوع الفعاليت كند. كوروشيغمایی تا ۱۷ سال اجازه فعاليت نيافت؛ صدای افسانه‌ای فرهاد سالها پخش نشدو تنها يک آهنگ به نام «وحدت» از او پخش گرديد كه در وصف پيامبر اسلامو بود و مضمونی انقلابی داشت. فريدون نيز وضعی مشابه و به مراتب سخت تر ازديگر همراهانش داشت. با اين شرايط، دوران ركود و انزوای موسيقی راک ايرانیآغاز شد.

دهه ۶۰ و اوايل دهه ۷۰

در دهه ۶۰ به دليل وجود جو سياسی و آغاز جنگ ايران و عراق، هيچ حركتیمبتنی بر زنده كردن راک ايرانی صورت نگرفت. انواع موسيقی همچنان درممنوعيت بسر ميبردند و تنها طنين موسيقی سنتی بود كه مردم را با موسيقیهمراه ميكرد. اين جريان سبب شد تا موسيقی سنتی ايران پيشرفت چشمگيری داشتهباشد. موسيقی پاپ در خارج از كشور و توسط خوانندگان پيش از انقلاب كه بهآمريكا مهاجرت كرده بودند فعاليت ميكرد؛ اما همچنان راک ايرانی در ركود بیچون و چرا بسر ميبرد. در اين سالها فرهاد تلاش زيادی كرد تا با اجرا وساخت ترانه‌هایی جديد و بازخوانی ترانه‌های قديمی اش، ياد راک را در دلمردم ايران زنده نگاه دارد؛ ولی باز هم سد محكمی به نام وزارت ارشاد را درروبروی خود ميديد.

در اوايل دهه ۷۰ نيز وضع به همين ترتيب بود. تنها گروه راک ايرانی كهدر آن زمان فعاليت ميكرد، گروه «كوچ» نام داشت. اين گروه در آمريكا بهساخت و تنظيم آهنگ هايی در سبک «كانتری»مشغول بود و ترانه‌های زيبايی نيز از اين گروه پخش شد. در ايران نيز كم كمگروه‌ها و خوانندگان اندكی به فعاليت‌های زيرزمينی مشغول بودند، اما هنوزبستر مناسبی برای راک ايرانی آماده نشده بود. «كاوه يغمايی» از معدودخوانندگان راک ايرانی بود كه در اين سالها با مجوز رسمی فعاليت ميكرد وحتی در سال ۷۳ كنسرتی را برگزار كرد كه نخستين كنسرت راک ايران پس ازانقلاب لقب گرفت.

اواخر دهه ۷۰؛ دوباره زنده شدن راک ايرانی

در اواخر دهه ۷۰ و با روی كار آمدن دولت اصلاحات،وزارت فرهنگ و ارشاد دولت وقت؛ فرصتی طلايی به جامعه موسيقی ايران داد.موسيقی پاپ و راک پس از سالها انزوا دوباره شروع به فعاليت كردند و باسرعتی چشمگير نسبت به گذشته در حال پيشرفت بودند.

از جمله نخستين خوانندگان داخل كشور كه موسيقی راک را اجرا ميكردند، «داريوش خواجه نوری» و «كاوه يغمايی»بودند. داريوش خواجه نوری آهنگ‌هایی را در سبک‌های كلاسيک راک و راکتلفيقی اجرا ميكرد. او همچنين كنسرتی را در فضای باز صدا و سيما (جام جم)برگزار كرد كه با استقبال خوبی روبرو شد.

در اين سالها موسيقی راک پيشرفت زيادی كرد. گروه‌های زيادی در داخلكشور فعاليت ميكردند، اما همچنان بسياری از خوانندگان و گروه‌ها بهفعاليت‌های زير زمينی مشغول بودند. هنوز دولت صراحتاً موسيقی راک را آزاداعلام نكرده بود و اين نوع موسيقی را با پاپ ادغام ميكرد. هيچ گاه جشنوارهو كنسرتی از سوی دولت تحت عنوان موسيقی راک برگزار نشد. تنها يک بارجشنواره‌ای با نام «جشنواره موسيقی پاپ ايران» برگزار گرديد كه كليهخوانندگان پاپ آن زمان ايران در اين جشنواره شركت كردند. كاوه يغمايی وداريوش خواجه نوری نيز در اين جشنواره حضور داشتند و آهنگ‌هایی را با سبکراک و تحت عنوان پاپ اجرا مينمودند. كاوه موفق شد ستاره طلايی اين جشنوارهرا از نظر «بهترين گروه» به خود اختصاص دهد.

در همين سالها جو تازه‌ای از موسيقی راک در ميان جوانان ايرانی در حال شكل گيری بود. موسيقی «هوی متال» كه زير شاخه‌ای موسيقی راک و جدا شده از سبک «هارد راک»ميباشد، به سرعت در ميان ايرانيان محبوب ميشد و توجه جوانان ايرانی بهانواع سبک‌های متال بيش از پيش در حال اوج گيری بود. گروه‌های زيادی دراين زمينه تشكيل شدند اما با سرسختی وزرات فرهنگ در مقابل اين نوع موسيقیمواجه گشتند. هم اكنون موسيقی متال و زير شاخه هايش از نظر دولت جمهوریاسلامی ممنوع و غيرمجاز است و برچسب موسيقی‌های منحرف و غيراخلاقی بر آنهازده شده. دولت ايران معتقد است اين نوع موسيقی كه «تكنيكی ترين و زيباتريننوع موسيقی» در جهان است،مهيج و روان گردان بوده و باعث انحراف اخلاقی جوانان ايرانی ميشود. همچنيناين دولت اين موسيقی را در رده موسيقی‌های های ممنوع و شيطان پرست جایداده و با هرگونه فعاليتی در اين زمينه برخورد ميكند.

گروه اوهام؛ پرچمدار راک ايرانی

در اواخر دهه ۷۰ گروه راک اوهام به سرپرستی شهرام شعربافدر ايران فعاليت ميكرد. اين گروه از سال ۷۸ تا كنون در زمينه راک ايرانیفعاليت ميكند و تا زمانيكه در ايران حضور داشتند، كارهای قابل قبولی را درزمينه راک ارائه دادند. سبک آهنگ‌های اين گروه تلفيقی از راک با موسيقیسنتی ايران است. به همين دليل در اكثر آهنگ‌های اين گروه سازها و تم‌هایايرانی وجود دارد. اعضای اين گروه شعرهای حافظ را به سبک راک ميخوانند وتوجه ويژه‌ای به سروده‌های اين شاعر بزرگ ايرانی دارند. نخستين آلبوم اينگروه با نام «نهال حيرت»در تابستان ۷۸ ضبط شد و حتی با يک شركت داخلی برای پخش آن قرارداد بستند،اما با مخالفت وزارت ارشاد اين آلبوم هرگز مجوز پخش نگرفت. در صورتانتشار، اين نخستين آلبوم رسمی راک ايرانی پس از انقلاب نام ميگرفت. اينگروه در زمستان ۱۳۸۰ در اجرايی خصوصی در كليسای روسی ارتودوكس تهران، تمامآهنگ‌های اين آلبوم را بطور زنده اجرا كردند كه با استقبال خوبی روبروشدند.

گروه اوهام تا قبل از مهاجرت از ايران فعاليت زيادی در زمينه راکايرانی داشت و هميشه در پی بدست آوردن مجوز رسمی از سوی ارشاد برایفعاليت‏هايش بود، اما هيچگاه به نتيجه نرسيد. سرانجام اعضای گروه در سال۱۳۸۵ در پی شركت در «جشنواره ميان كهكشانی موسيقی ايرانی» برای هميشه از ايران خارج شدند تا در خارج از مرزهای ايران به فعاليت‌های هنريشان ادامه دهند.

دهه ۸۰؛ دوران طلايی راک ايرانی

دهه ۸۰ خورشيدی دورانی طلايی را برای موسيقی راک ايران به ارمغان آورد.در اوايل اين دهه توجه جوانان ايرانی به اين نوع موسيقی و زيرشاخه هايشبيش از پيش شد و گروه‌های زيادی در اين زمينه تشكيل شدند. بعضی از اينگروه‌ها و خوانندگان توانستند از وزارت ارشاد مجوز رسمی فعاليت دريافتكنند و تعدادی از آنان هنوز هم در ايران فعاليت ميكنند. در اين سالهاكنسرت‌های زيادی در سطح كشور برگزار شد كه بسياری از آنان بصورت زيرزمينیو تنها تعداد اندكی از اين كنسرت‌ها با مجوز رسمی برگزار گرديد. توجهجوانان ايران به راک و زيرشاخه‌های آن بسيار زياد شده بود. همچنين نفوذفرهنگ متال در ميان جوانان بيش از پيش رو به افزايش بود. گروه‌های «نومتال» خارجی مانند «لينكين پارک» و «كورن» سبب شدند كه علاقه جوانان ايران به سبک‌های مختلف متال بيشتر از پيش گردد.متال و انواع زيرشاخه هايش در ميان جوانان ايران محبوب شد و هم اكنونجوانان ايران تنها خود را طرفدار اين موسيقی صرف گوش دادن به آننميپندارند، بلكه هركدام در پی تشكيل يک گروه و رسيدن به هدف‌های ويژه‌ایدر اين زمينه هستند. سبک‌های زيادی از موسيقی متال در ميان ايرانيان محبوب گشته كه از جمله آنان ميتوان به «هوی متال»، «ترش متال»، «دث متال»، «بلک متال» و... اشاره كرد.